Học sinh Việt Nam ưa chuộng tổ hợp Xã hội hơn Tự nhiên: Thách thức và giải pháp cho giáo dục STEM 

Xu hướng học sinh Việt Nam lựa chọn tổ hợp môn thi tốt nghiệp trung học phổ thông nghiêng về Khoa học Xã hội (KHXH) hơn Khoa học Tự nhiên (KHTN) đang đặt ra nhiều thách thức lớn cho giáo dục STEM và tương lai nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước. Năm 2025, việc đưa Tin học và Công nghệ vào tổ hợp thi tốt nghiệp càng làm nổi bật vấn đề này khi số lượng thí sinh đăng ký rất thấp. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng này và giải pháp nào cần được áp dụng?

Nguyên nhân thiếu sức hút của tổ hợp KHTN

Theo nhiều chuyên gia giáo dục, xu hướng này là kết quả của nhiều yếu tố phức tạp, từ vĩ mô đến vi mô:

Yếu tố vĩ mô:

• Chính sách đãi ngộ chưa hấp dẫn: Chính sách Nhà nước đối với sinh viên ngành KHTN chưa đủ sức cạnh tranh so với các ngành khác, thiếu các chính sách hỗ trợ học phí, học bổng và đãi ngộ hấp dẫn như ngành sư phạm, dẫn đến giảm sức hút đối với học sinh.
• Khó khăn tìm việc và thu nhập thấp: Thực tế cho thấy, sau khi tốt nghiệp, sinh viên KHTN thường gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm ổn định và mức thu nhập chưa cao, khiến nhiều học sinh và phụ huynh e ngại. Điều này trái ngược với tình hình thập niên 1990 khi các ngành KHTN được xem là lựa chọn hàng đầu. Hiện nay, các ngành kinh tế, ngân hàng và dịch vụ đang thu hút nhiều sự quan tâm hơn do hứa hẹn mức thu nhập cao và cơ hội việc làm tốt.
• Truyền thông chưa hiệu quả: Vai trò quan trọng của KHTN trong sự phát triển đất nước chưa được truyền thông hiệu quả đến xã hội, phụ huynh và học sinh. Hậu quả là nhiều người chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của các ngành này trong thúc đẩy tiến bộ khoa học, công nghệ và phát triển bền vững.

Yếu tố vi mô (giáo dục phổ thông và đại học):

• Áp lực thi cử và “bệnh thành tích”: Áp lực thi cử nặng nề khiến nhiều trường học khuyến khích học sinh chọn các môn dễ đạt điểm cao, dẫn đến việc lựa chọn các môn KHXH dễ hơn, ít tốn công sức hơn so với KHTN.
• Chương trình giáo dục phổ thông chưa tối ưu: Mặc dù chương trình giáo dục phổ thông 2018 hướng nghiệp, cho phép học sinh tự do lựa chọn, nhưng thực tế cho thấy, KHTN đòi hỏi kiến thức và kỹ năng cao, khiến nhiều học sinh chọn các môn “nhẹ nhàng” hơn.
• Xét tuyển đại học và học thêm: Việc các trường đại học xét tuyển sớm và dựa vào năng lực ngoại ngữ hay điểm thi đánh giá năng lực tư duy khiến học sinh dồn sức cho học thêm, các kỳ thi bên ngoài, xem kỳ thi tốt nghiệp chỉ là thủ tục xét tuyển, dẫn đến việc chọn các môn dễ đạt điểm cao.

alt text: Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Đăng Hưng, Trưởng bộ môn Hệ thống thông tin, Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội

Thách thức cho giáo dục STEM và nguồn nhân lực

Tình trạng trên gây ra nhiều khó khăn cho việc triển khai giáo dục STEM hiệu quả ở bậc phổ thông. Thiếu kiến thức KHTN cơ bản, học sinh khó tham gia các hoạt động STEM một cách thực chất. Điều này dẫn đến thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành KHTN, đặc biệt là ngành công nghệ thông tin và các ngành STEM khác, gây ra “lỗ hổng” lớn trong nguồn lao động của đất nước, trong khi nhu cầu nhân lực STEM đang gia tăng mạnh mẽ trên toàn cầu, đặc biệt là trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, an ninh mạng và bán dẫn.

alt text: Học sinh tham gia Ngày hội Công nghệ thông tin và STEM tại Hà Nội

Giải pháp cần thiết

Để khắc phục tình trạng này, cần có những giải pháp đồng bộ từ nhiều phía:

• Đầu tư vào giáo dục STEM từ bậc tiểu học: Thực hiện tốt giáo dục STEM từ sớm để học sinh thấy được ý nghĩa và hiệu quả của nó, tạo nền tảng kiến thức KHTN vững chắc.
• Nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp: Đầu tư vào nội dung và hình thức hướng nghiệp để học sinh hiểu rõ hơn về các ngành KHTN, cơ hội việc làm và thu nhập tương lai.
• Tăng cường truyền thông: Bộ Giáo dục và Đào tạo cần truyền thông hiệu quả hơn về vai trò, vị trí và nhu cầu nhân lực của các ngành KHTN.
• Chính sách ưu đãi cho sinh viên KHTN: Cần có chính sách hỗ trợ học phí, học bổng và đãi ngộ hấp dẫn hơn cho sinh viên ngành KHTN.
• Cơ sở giáo dục đại học cần có sự điều chỉnh: Cần công bố sớm và ổn định các tổ hợp xét tuyển đại học có môn KHTN, tránh tình trạng “vét” bằng các tổ hợp 100% KHXH.

Chỉ khi có sự nỗ lực đồng bộ từ các bên, chúng ta mới có thể thu hút nhiều học sinh hơn lựa chọn KHTN, đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển bền vững của đất nước. Hãy cùng Cachchamcon.com xây dựng một tương lai tươi sáng hơn cho thế hệ trẻ Việt Nam!